De jonge econoom, Jonas Van Der Slycken (° 1991) roept deze week in MO* op tot een pensioenspaarstaking. Jonas is een bezige bij. Hij schrijft (in o.m. Knack, Apache, de Standaard, …), doctoreerde over ecologische economie aan U-Gent, is gastdocent duurzame ontwikkeling aan de UA, leverde bijdragen aan de denktank Minerva, werkte een tijdje bij de Transformisten, beschouwt zichzelf als een activist. En hij is moe. Een burn-out. Niet om mee te lachen. We maken dan ook geen grapjes over zijn stokpaardjes: beyond GDP, post growth en degrowth.

Betrokkene schreef op 13 mei ll. een pamflet in MO* met als titel “Waarom ik als econoom niet aan pensioensparen doe maar patatten plant“. In dit artikel, dat een beetje alle kanten uitgaat, komen zijn zorgen bovendrijven. Hij vertelt dat we vandaag de dag geen gratis beleggingsadvies nodig hebben, maar verbindende hoop. Meer collectieve zekerheden en minder indvidualisering is een beter antwoord op de maatschappelijke uitdagingen die voor de deur staan.

Ikzelf ben een verzekeringsmakelaar. Dubbel zo oud is als de econoom in kwestie. Sta op enkele jaren van mijn pensioen. En ik herken mezelf in wat betrokkene schreef. Maar dat hoeft niet te betekenen dat ik hem overal in volg. Ik heb alvast geen groene vingers en zal dus niet vlug patatten planten.

Grenzen aan de groei.

Ik maakte de optimistische jaren 60 mee als kind. Groeide op in de jaren ‘ 70 met Watergate, Vietnam, het rapport van de Club van Rome, de oliecrisis , de autoloze zondagen en het Tindemans-effect. Ondertussen cultiveerde ik lang haar en prog rock. In de crisisjaren ’80 stapte ik in de arbeidsmarkt. Terwijl De Kreuners vruchteloos zongen “Geef me werk“. Na 2 jaar burgerdienst als alternatief op legerdienst, kon ik starten in een nepstatuut (het bijzonder tijdelijk kader). Die jaren ’80 besteedde ik aan sociaal cultureel werk met daarin ook een belangrijk aandeel van activisme. In de jaren ’90 herschoolde ik mij tot verzekeringsmakelaar (en bankier). Daarvoor moest ik niet mijn inspiratie verloochenen (hoewel mijn leveranciers dit mogelijk liever gezien hadden) maar wel mijn opvattingen een beetje herijken.

Als je jong bent, moet niets en kan alles. Als je ouder wordt moet je keuzes maken en daarvoor andere zaken opgeven.  Die keuzes gaan gepaard met consequenties. Kies en bemin je keuzes.  En aanvaard dat niet alles gelijktijdig kan. Jonas ligt harder wakker van de ongelijkheid in de maatschappij en van de ecologische crisis die zich voor onze ogen afspeelt, dan van zijn pensioenopbouw. Hij verkiest dan maar om dit laatste niet aan te pakken. Nochtans is hij zich bewust van het feit dat het voor hem later gene vette zal zijn: te lang gestudeerd, geen aanvullend werkgeverspensioen én nu bezig aan een sabbatjaar om uit te zieken en zich opnieuw op te laden.

En dan gaan de voeten in het zand.

Ik besef dat ik op mijn 31e ook geen interesse had in de eigen pensioenopbouw. En ik had wie daar op die leeftijd wel al mee bezig was toen wellicht eerder een vooringenomen egoïst dan een vooruitziende mens genoemd.

Nu denk ik daar anders over.

• De bevolking veroudert, oudere mensen leven daarenboven langer dan vroeger.
• De overheidskassen zijn leeg omdat onze politici, sociale partners, middenveldorganisaties, … decennia lang problemen voor zich uitschoven in plaats van op te lossen. Ze kickten geregeld the can further down the road door juist richtingloze compromissen voor te staan. Waardoor de impliciete belofte van de welvaartstaat (we maken de koek groter, zodat iedereen een groter stuk krijgt) verschrompelde tot op Animal Farm-gelijkende regels als ‘All animals are equal, but some animals are more equal than others‘.
• Toen ik 31 was de aanwas van vluchtelingen kleiner, moest zwarte zondag nog komen en waren zich minder mensen bewust van de zich ontwikkelende golf van klimaatverandering.

“Wie op zijn 20e geen socialist is, heeft geen hart. Wie het op zijn 40e nog is, heeft geen verstand.” schijnt een uitspraak te zijn van Churchill. Maar vele (eerder in rechtse hoek te situeren) politici hebben die oneliner opgepikt. Recuperatie voor het beklemtonen van het eigen gelijk? Zeker!

Maar anderzijds leert een mens  onderweg hopelijk dat de wereld niet zo eenduidig in elkaar steekt als hij vroeger dacht. Het is pijnlijk in te zien dat Sinterklaas niet bestaat. Maar dit heet voortschrijdend inzicht. Iets wat de eigen verantwoordelijkheid zou kunnen activeren. Maak er wat van. Doe er iets aan. Steek je kop niet in het zand en probeer scherp te kijken.

Nu heb ik de indruk dat onze econoom zijn eigen gedrag (ik doe niet aan pensioensparen) rationaliseert. En anderen oproept om hetzelfde te doen. Dat is een vrije keuze, maar niet de mijne.

Waarom Van Der Slycken oproept tot staken van pensioensparen?

Hij somt 5 argumenten op. Ik geef ze telkens in mijn eigen woorden weer. Daaronder volgen mijn bedenkingen. Via de link naar zijn artikel kan je zijn originele bewoording terugvinden.

Werk voor de overheid

1. Door de fiscale aftrek van pensioensparen loopt de overheid jaarlijks € 500.000.000 aan inkomsten (belastingen) mis. Geld dat beter besteed wordt aan belangrijker zaken zoals kwalitatief, gratis, openbaar vervoer. Of ter ondersteuning van wie op het einde van zijn geld nog een stukje maand overhoudt.
   1. In de door auteur geciteerde studie is ook het langetermijnsparen inbegrepen. Dus sec gezegd is de besparing door afschaffen van fiscale vrijstelling op pensioensparen lager. En is er derhalve minder te besteden aan betere doelen. Maar laten we gemakshalve aannemen dat betrokken auteur ook een streep door het fiscaal voordeel van langetermijnsparen wil halen.
   2. “Het geld halen waar het zit” is een slogan die we van de PvdA kennen. Meestal wordt ermee bedoelt dat de overheid uit de eigen zakken moet blijven en de zakken van een ander maar moet gaan leegschudden. Liefst om het dan te gebruiken voor het eigen volk. Zo moet bij PvdA kapitaal belast worden om arbeiders een beter leven te geven. De 2 voorbeelden die Van Der Slycken hier geeft, dienen mogelijk ook dit eigenbelang. Ik weet dat dit kan klinken als een argument ad hominem. Maar je denkt nu eenmaal wat je bent.  Wellicht is hij een grootgebruiker van het openbaar vervoer (niets op tegen uiteraard) én met een sabbatjaar en een slechte pensioenopbouw is hij wellicht op zijn 67e een potentiële genieter van zijn 2e oplossing.
   3. Fiscaliteit en belasting zijn niet neutraal. In een “goede” politiek zijn ze sturend. Ze voeren de bevolking naar een gewenste toestand. Nudging. Er is veel voor te zeggen dat naast de steun aan banken, verzekeraars en de beurs (die het pensioensparen momenteel ook is), het een deel van de bevolking helpt om alvast zelf een extra aan de kant te zetten om niet in armoede te verzeilen na hun pensionering. In feite is het te besteden bedrag voor velen niet voldoende om met zekerheid financieel zorgenvrij door het pensioen te wandelen. Zo ga ik straks zelf op pensioen na een +/- volle carrière gewerkt te hebben. Ik zal ongeveer € 1.400/ maand aan wettelijk pensioen ontvangen. Onze econoom zou zich m.i. beter inzetten om het systeem van pensioen – en langetermijnsparen nog rechtvaardiger te maken in plaats van aan de kant te blijven staan. Zo is er in de huidige fiscaliteit duidelijk een Mattheuseffect: wie goed verdient, kan gemakkelijker geld vrijmaken voor pensioensparen. En een veelverdiener krijgt evenveel fiscaal voordeel als iemand die zich het beleg op zijn brood moet ontzeggen om dit geld aan de kant te kunnen leggen.
   4. Als hij wakker ligt van onder meer de klimaatverandering, dan is het een veel betere strategie om de overheidssubsidiëring van fossiele brandstoffen te bestrijden. Volgens dit artikel is daar minstens jaarlijks € 3.700.000.000 te verdienen. Natuurlijk dit is een lastiger schietschijf. Remember wat groen overkwam toen ze bedrijfswagens wilden aanpakken.
2. Het wettelijk pensioen zou voldoende hoog moeten zijn zodat iedereen comfortabel kan leven. Door individuele oplossingen te voorzien doorbreek je de solidariteit en individuele oplossingen kunnen ooit een excuus zijn voor neoliberale besparingen in het wettelijk pensioen.
   1. Of er in een land met een torenhoge overheidsschuld, een repartitiesysteem voor de wettelijke pensioenen én een grote groei van de pensioenbevolking (die ook nog eens langer leeft) ooit een voldoende hoog wettelijk pensioen kan komen is zeer de vraag. Dit kan m.i. alleen door de werkende bevolking nog harder te belasten, de pensioensleeftijd verder op te trekken of nu nog onbelaste inkomstenbronnen (vb. private verhuring) aan te boren. Mogelijks een combinatie van al deze maatregelen. Veel succes om dit er door te halen.
   2. Neoliberalen zullen steeds kijken waar ze de staat kunnen ontvetten, maar ze moeten ook nog herverkozen geraken. Om die reden denk ik dat lineaire neoliberale besparingen in het wettelijk pensioen uit te sluiten zijn. Maar stel dat ons land in Griekse toestanden terecht komt en een  Europese trojka over de vloer krijgt, dan kan het wel. Maar ja, dan zal ook veel kunnen. Eerder zie ik beperkte ingrepen mogelijk (vb. de hoogste ambtenarenpensioenen aftoppen) én zelfs wenselijk. Hoewel ook dan gehuil van ‘aantasting van verworven rechten’ zal klinken. (Je ziet, ook ik denk wat ik nu eenmaal ben 🙂 ).

Werk voor de burger

1. Pensioensparen maakt ons kleine kapitalisten. En kapitalisme is toch een systeem dat te laken is gezien mens en natuur er aan kapot gaan. In plaats van mee te spelen in dit systeem is er nood aan systeemverandering.
   1. Natuurlijk zijn er gebreken aan het kapitalisme. Vele zelfs. Maar het reëel bestaande socialisme van Rusland over Cuba tot China heeft minstens zoveel issues als het kapitalisme. Gebrek aan vrijheid (van meningsuiting), schending van mensenrechten, …..
   2. Kapitalisme met bijsturing ter bestrijding van haar excessen én opvang voor wie niet meekan of uit de boot valt is misschien geen wervend project, maar lijkt tot heden het meest zinvolle systeem. Het bevordert leren, zorgt voor innovatie en vooruitgang en laat ruimte voor emancipatie.
   3. Systeemverandering heeft in het verleden vaak tot bloedbaden geleid. Denk o.m. aan de Franse revolutie waarbij Danton ons het inzicht meegaf dat de revolutie haar eigen kinderen opeet. Vele grote utopisten konden de verleiding van de macht en het misbruik ervan niet weerstaan. Utopieën en alternatieve stations om deze te laten proefdraaien kunnen erg nuttig zijn als leerervaring en ter inspiratie. Maar ik geloof niet in the wisdom of the crowd during revolutions. Ben er zelfs bang van.
   4. We kunnen het kapitalisme zelf (gedeeltelijk) naar onze hand zetten. Als we daar op inzetten. Hoe meer mensen met juiste intenties het kapitalisme omarmen, hoe meer het aandacht zal hebben voor solidaire – en welzijn- ipv welvaartsgedachten. De fietsrevolutie, het uitfaseren van diesel – en benzinewagens, … het staat allemaal te gebeuren. Waarom zou het niet mogelijk zijn om het pensioensparen een ecologische – en sociale wending te geven?  Door bijv. op te leggen dat pensioenspaargeld alleen in beleggingen met hoog ESG-gehalte of met bewezen impact mag belegd worden. Dit zou helpen om grotere kapitaalstromen te oriënteren naar een gewenst toekomstbeeld.
2.  Stoppen met pensioensparen kan een vorm van burgerlijke ongehoorzaamheid zijn van volwassenen. Net zoals klimaatstaken dit is voor jongeren.
   1. Hoe uit het systeem stappen van pensioensparen een zinvolle bezigheid is, kon ik niet achterhalen. Ja, je kan zeggen ik vind het klimaat zo belangrijk dat ik er een fiscaal voordeel voor opoffer. Maar er zijn toch veel sterkere signalen dan dat nodig?
   2. Dergelijke vorm van burgerlijke ongehoorzaamheid schaadt alleen de burgerlijk ongehoorzame. Deze gaat er fiscaal niet op vooruit. De overheid -die men wil treffen door burgerlijke ongehoorzaamheid- wordt er beter van. Gezien ze meer belastingen ontvangt. zonder dat jij bepaalt waar de opbrengst naartoe gaat.
3. Pensioensparen staken zou ten slotte een aanleiding zijn om het financieel systeem en politici onder druk te zetten en zo een meer democratisch, rechtvaardig en duurzaam geldsysteem te creëren.
   1. Ook hier zie ik de hefboom niet. Als iedereen stopt met individueel een aanvullend pensioen op te bouwen zou dit politici onder druk zetten? “Oh shit, de mensen willen niet meer voor zichzelf zorgen? Help! Dan zullen wij het voor hen moeten doen.” Hoopt schrijver op die reactie?
   2. Een typisch Belgisch systeem gebaseerd op compromissen stopzetten, zou een beter geldsysteem uitrollen? Huh? Zelfs een wereldwijde financiële crisis in 2007- 2009 zette de financiële markten en beleidsmakers amper in beweging om het systeem grondig aan te passen.

Weerklinkt de oproep van een econoom in de echokamer van de overtuigden?

Betrokkene ziet hoop in zijn actieve bijdragen op weg naar een andere wereld: activisme en het planten van zaadjes van radicale ideeën. Ook het steunen van de coöperatieve  en solidaire economie, het planten van een voedselbos, … . Deze dingen maken voor hem de alternatieve, ondergrondse stroom van een meer gegronde echte economie zichtbaar. Dat houdt hem aan de slag, geeft hem zin en is verbindend.

Dat alles liever dan zich blind te staren op een schermpje dat de grillen van de beurs weergeeft. Alsof dit laatste het gedrag is van de gemiddelde pensioenspaarder.

De auteur roept tot slot op tot actie. Vooruitlopend op een geregeld gelanceerd gerucht dat politici het belastingvoordeel op pensioensparen op de schop nemen, wil hij nu al beginnen met het droogleggen van de dominante financieel-economische hoofdstroom. Daarom roept hij op dat anderen zijn voorbeeld volgen.  Want de maat is vol. Het lijkt alsof betrokkene zichzelf al schrijvend een adrenaline-shot toediende.  Voilà sé, dat heb ik nu eens goed gezegd. Vanop afstand (een verschil van +/- 60 kilometer en 31 jaar) hoor ik eerder holle doordraverij.

MO* vint toch.

Ik begrijp niet hoe dergelijk artikel door de redactieraad van MO* geraakt. Of volstaat het om de juiste connecties te hebben om ook automatisch gezegend te zijn met de juiste idee-en? Een klein jaar geleden publiceerde ik op mijn blog een kritisch artikel over Nestlé. Dat bevatte geen enkele reclame voor mijn eigen activiteiten  en omdat ik dacht dit dit voor de lezers van MO* interessant kon zijn forwardde ik dit via een mail naar MO* met vraag of ze er iets mee konden aanvangen. Niet alleen werd het niet gepubliceerd (behoort uiteraard tot de redactionele vrijheid). Er kwam gewoon geen enkele reactie. Het is een vreemde vaststelling dat een auteur die zijn eigen burn-out probeert te plaatsen en daarbij redelijk wild maar ongericht om zich heen schopt een forum krijgt om een (m.i.) slecht idee te propageren. Dit alles schrijf ik niet uit rancune.

Wel vanuit de verwondering dat in de benadering de collectiviteit primeert, terwijl de persoonlijke verantwoordelijkheid ontbreekt. Het inzicht dat je zelf ook iets kan (en als je de mogelijkheid hebt, dit ook moet) doen om je eigen situatie te verbeteren.

Aan de kant blijven staan lost niets op.

Wat als iedereen die het kan nu eens zelf zijn verantwoordelijkheid zou opnemen voor een gedeelte van zijn pensioenopbouw? Dan zijn er alvast X % mensen voor wie de overheid later niet (of veel minder) moet bijspringen. Dat laat haar ruimte om de echt behoeftigen beter te helpen. Dit is een vorm van lasten verdelen Naar draagkracht. Zo eenvoudig kan economie zijn. Geen uitgaven moeten doen voor de een, laat toe ze te doen voor het ander.

Het klopt dat als iedereen voor de eigen deur veegt, de straat daarom nog niet schoon is. Maar bij Jonas lees ik eerder een oproep om zelf geen moeite meer te doen om je eigen voetpad proper te houden. Eigen verantwoordelijkheid: nul. De verwachting dat de overheid alles voor iedereen oplost is een wensdroom, die de sociaal democratie ons iets te lang voorhield.

Als iedereen in zijn hangmat blijft liggen of alleen zijn eigen inspiraties volgt, zal er nooit een gemeenschap/collectiviteit ontstaan. Net zo min trouwens als we alleen inzetten op individuele draagkracht, want dan vallen er mensen (maar ook collectieve belangen als klimaat) uit de boot.

De oproep tot staking van pensioensparen is om die reden in mijn ogen alleen polariserend en brengt de oplossing voor een leefbaar pensioen voor iedereen m.i. geen stap dichterbij.

Doen dus ,Jonas, dat pensioensparen! Het kost u € 82,5 / maand (als je het fiscaal voordeel al inrekent, kom je op € 57,75). En doen dus, overheid, dat pensioensparen fiscaal meer rechtvaardig én duurzamer maken!