Het leek op Game Over toen eind vorige week de teller voor het beoogde bijeenhalen van € 30.000.000 maatschappelijk kapitaal amper op de helft stond. In de laatste dagen van de wervingscampagne van NewB, kwam er echter een verpletterende eindspurt. Hierdoor is een noodzakelijke, maar mogelijk nog onvoldoende voorwaarde voor het behalen van haar banklicentie behaald.

Er zal veel vreugde zijn bij de initiatiefnemers en haar fans. De opgebouwde spanning moet ondraaglijk geweest zijn. Elders zal er scepticisme blijven hangen. Sommigen –zoals schrijver dezer– zullen moeten toegeven dat ze letterlijk & figuurlijk geen cent gaven om het welslagen van de wervingscampagne. En dat ze dus verkeerd waren. Maar met 1 veldslag win je nog geen oorlog. De kritische houding die we van bij het begin tegenover het initiatief innamen blijft alsnog overeind.  Kritisch zijn sluit echter geen sympathie uit.

Waarom kwam de fondsenwerving  zo moeilijk op gang?

In de voorbije maand probeerde NewB voldoende kapitaal op te halen onder haar coöperanten, sympathisanten en derden.

De campagne kwam erg moeizaam op gang. Na 15 dagen campagne was het vreemd vast te stellen dat grote sociale organisaties (vb. vakbonden) hun achterban nog niet opgeroepen hadden om te participeren. Gebrek aan geloof in de levensvatbaarheid van het initiatief na de erg lange aanloop? Of onverschilligheid bij de top en/of slechte organisatie bij het verantwoordelijke middenkader? Het is ons onbekend.

Wel viel het op dat ook andere initiatieven om geld op te halen voor “de goede zaak” (vb.  North Sea Wind – coöperatie met link naar Colruytgroep) ook niet de verhoopte sommen bij de particulieren kon ophalen.

Allerlei vragen borrelden op:

• Is de groep die in coöperaties wenst te investeren overbevraagd of te klein?
• Zijn de eisen die de controle-waakhonden dergelijke initiatieven opleggen (je moet je telkens door een flinke stapel waarschuwingen werken vooraleer je kan investeren) al te ontradend?
• Heeft de bittere smaak van het over de kop gaan van Arco nog meegespeeld?
• Is de periode van geld ophalen slecht getimed tussen september (opstart scholen)  en december (cadeautjesmaand, pensioenspaarmaand,….)?

Maar achteraf waren die overbodig.

Vanuit een verloren positie naar de overwinning?

De eindspurt die NewB maakte, deed denken aan de overwinning van Mathieu van der Poel in de Amstel Gold race 2019. Vanuit het peloton terugkomen én alsnog de spurt winnen. Faut le faire!

De initiatiefnemers hebben hun koelbloedigheid bewaard en slaagden er in om de mobilisatie toch naar een hogere versnelling te schakelen. Daarvoor werden grote middelen ingezet. Video’s met BV’s, reclame in NMBS-stations, … .

Ook via sociale media werd de strijd geleverd. Stuk voor stuk moesten mensen overtuigd worden. Blijkbaar sloeg dit aan. Ondanks het feit dat de social media ook een flink pak haters/tegenstanders kende. En deze zich in commentaren niet steeds subtiel uitdrukten. Iets wat sommige verdedigers uitdaagde om hetzelfde te doen.

Wie de particulieren zijn, die intekenden, is voor de buitenwereld niet zeer duidelijk. Wellicht is er een groot deel peer-to-peer beïnvloeding geweest. Waarbij uiteindelijk een sneeuwbaleffect ontstond. Of het allemaal goed geïnformeerde mensen zijn, valt te betwijfelen. De boutade “je moet niet noodzakelijk een muziekliefhebber zijn om van Bart Kaëll te houden. Soms volstaat het om doof te zijn“(*) duidt er op dat er een verschil is tussen “kenner” en “fan”.

Zo was het opvallend dat er niet al te veel aanwezigen waren om de infomomenten die NewB zelf in het hele land organiseerden. Zelf was ik erbij in Gent. Voor dergelijke stad (qua bevolking en met een progressief imago) waren er met moeite -eigen schatting- 80 luisteraars.

Het lijkt er op dat er meer animo was in het Franstalig gedeelte van het land. Dat blijkt onder meer uit de grote investeringen die zowel het Brussels gewest als de Waalse regering (elke € 400.000 met engagement om zo nodig daar nog € 600.000bovenop te doen). Ook de universiteiten (in Louvain La Neuve en Brussel) investeerden € 200.000.

Maar meer dan 50.000 investeerders blijft een mooi resultaat.

Blijft NewB een goed idee of is het een nobel doel op drift?

Edwin De Boeck, voormalig hoofdeconoom van KBC en nu verbonden aan studiedienst van N-VA, noemde NewB in een tweet op 13 november ‘une fausse bonne idée’.

In volle bankencrisis was het project zeer wervend en actueel. Of het dit 10 jaar later nog is, is een andere vraag. NewB nam in maart 2013 een blitzstart (het verzamelde 40.000 coöperanten op korte tijd). Maar daarna leek het project als een soufflé in elkaar te zakken. Nu -dankzij de geslaagde wervingscampagne- lijkt de metaalmoeheid terug verdwenen.

Maar toch kan men vragen stellen bij het initiatief. Zijn in de grote tijd die tussen idee en aanvraag tot erkenning de omstandigheden niet te hard gewijzigd om de originele focus overeind te kunnen houden? Kan een open coöperatieve structuur adequaat reageren op gewijzigde omstandigheden?

De aard van de urgentie blijkt veel omvangrijker.

NewB is getooid met een nobele doelstelling als ‘bijdragen aan de financiering van de ecologische transitie die nodig is‘. Kan een piepkleine, regionale- en opstartende bank deze rol echter zinvol opnemen? Of kan ze hierin niet meer dan een hete druppel op een plaat zijn?

Zeker nu we weten dat ten gevolge van voortschrijdend inzicht (denk klimaatakkoorden Parijs) de urgentie én het benodigde geld voor die transitie nijpender en vele malen groter is.

Mogelijk is er meer heil te verwachten van het Europese actieplan voor duurzame financiering om wel aan een (regionaal) noodzakelijke schaal te geraken. Daar zouden alle banken (en andere financiële instellingen) mee in het bad getrokken worden.

Het oorspronkelijk plan werd bijgestuurd. Hoe bewust gebeurde dit?

Soms is het zinvol om toch eens naar de basis terug te grijpen. Je vindt deze o.m. terug in NewB- Coöperatieve bank voor sociale economie uit 2014. Zowat de blauwdruk van wat NewB aanvankelijk beoogde. Je bemerkt veel verschillen met waar er uiteindelijk in 2019 voor opgeroepen werd.

En niet alleen in het noodzakelijke kapitaal . In 2014 wou NewB voor € 60.000.000 aan kapitaalengagementen hebben bij de opstart (zie p. 19). Het dubbele van wat men nu probeerde bijeen te krijgen. Is bankieren in een nog feller gereglementeerde financiële omgeving nu plots goedkoper geworden? Het lijkt onwaarschijnlijk.

Van agentschapsbank naar online-concept.

Het bankconcept van NewB evolueerde ook. Waar aanvankelijk gestreefd werd naar enkele lokale aanspreekpunten (p. 6 onder & P 7. bovenaan) (om tegemoet te komen aan de bekommernis van bereikbaarheid en nabijheid door de forse sanering in het reguliere kantorennet), werd het bij de FSMA en ECB ingediende plan uiteindelijk een online-bank met weliswaar een bereikbaar callcenter.

Natuurlijk is dit opschuiven ingegeven door de verdere evolutie in het banklandschap en de doorgedrongen digitalisering. Maar is het huidige  concept voor deze start-up nog bestand tegen de ontwikkelingen die er aan staan te komen en die de reguliere banken ook nog over zich krijgen: Apple Pay, Google Pay , Libra van o.m. Facebook (hoewel dit project misschien ook al zijn momentum voorbij is als we het aantal afhakers zien), … . Het lijken westerse varianten die zich spiegelen aan het immens populaire WeChat van het Chinese Tecent. En ze staan allen aan onze buitengrenzen te kloppen om binnengelaten te worden.

Dergelijke kapitaalkrachtige mastodonten zijn in staat om grote schokgolven te veroorzaken in ons financieel gedrag. Of een speedbootje op zonne-energie (een beeldspraak waarmee NewB zich omschreef op het door mij bijgewoonde NewB on Tour-event in november ll.) daar tegen bestand is en of zijn klanten zich lang veilig zouden voelen in dergelijk vaartuig? We zullen moeten afwachten. NewB schermt wel met een “heel performant en informatief informaticaplatform”. Maar tot heden hebben weinigen hier iets van gezien.

Van Bank naar Bancassurance.

Tevens veranderde het concept van uitsluitend duurzame coöperatieve bank geleidelijk aan naar een bankassurance-model.

Wellicht vanuit de noodzaak aan financiële middelen en de eisen van toegetreden investeerder Monceau Assurances. In de blauwdruk uit 2014 wordt immers met geen woord gerept over verzekeringsdistributie. Noch als financieringsmogelijkheid, noch als productaanbod.

Duurzaam – en ethisch verzekeren is echter een nog moeilijker concept om uit te rollen. Alleen al door het feit dat veel producten simpelweg wettelijke gereglementeerd zijn  -denk BA-Motorvoertuig, Ba-Privéleven, …). De bocht waarin NewB zich wrong om hun unique selling point ook op verzekeringsproducten toe te kunnen passen luidde “De toekomst van NewB verzekeren door het nuttige aan het ethische te koppelen waardoor uw verzekering en uw waarden samenkomen“. Toegeven dat het ”We’re only in it for the money” was, zou geloofwaardiger geweest zijn.

Op lange termijn is het trouwens niet zeker dat het bankassurance model overleeft. In België is KBC hier nog redelijk succesvol in. Maar anderen zijn hiervan reeds teruggekomen. Zo stapten in de voorbije 20 jaar kleinere banken verbonden aan Allianz (AGF-Bank, Mercator) uit de markt. Na de financiële crisis werd ook Ethias Bank verkocht (en ging even later over de kop als Optima Bank). En recent besloot ook AXA zich uitsluitend op verzekeringsverkoop in België te richten en wordt de bankportefeuille doorgeschoven naar Crelan. Iets wat reeds eerder in het buitenland gebeurde.

Redenen om er mee op te houden -naast de moeilijke marktomstandigheden en de sterk aangescherpte regelgeving- zijn

• enerzijds tegenstrijdige belangen tussen een bank en een verzekeringsmodel (short-term/long-term),
• maar anderzijds ook omdat beide modellen samen wel eens leiden tot verlies aan focus.

Je ziet het terugdringen van het bancassurance-concept mischien nog het duidelijks bij de beroepsgroep van verzekeringsmakelaars. Waar vroeger de gemiddelde makelaar ook een bankagentschap uitbaatte, is dit nu veel minder het geval. Onder meer door forse saneringen in het zelfstandig agentennet van banken. Meest opgemerkt hierbij: te totale liquidatie van Record Bank in 2018.

Wat is eenvoud?

Wat ook wijzigde was de ambitie mbt. het productenpakket. Waar oorspronkelijk de nadruk lag op beginnen met de ontwikkeling van  eenvoudige producten: zichtrekening, spaarrekening en kredieten, lijkt het accent nu verschoven te zijn.

Geen hypothecaire leningen meer.

Ook NewB moet rekening houden met de blijvend lage rente. Deze veroorzaakt een erg lage intermediatiemarge (verschil gegeven rente (vb. op spaarrekening) en aangerekende rente (vb. op hypotheek) bij de meeste financiële instellingen. Mogelijk is dit de reden waarom het aanbieden van hypothecaire kredieten (p.14) verdween uit de ambities.

Geruisloos van beleggingen in ethische producten naar beleggingsfondsen.

De laatste tijd hoorde en las je echter ook de (beperkte) ambitie om beleggingsfondsen te gaan verdelen. Of hiermee het oorspronkelijk adagio van ‘eenvoudige producten’ gevolgd werd is betwistbaar. In de blauwdruk lezen we niets over beleggingsfondsen. Daar gaat het vaagweg over beleggingen in ethische producten (p 14). O.i. toch iets anders dan ‘ethische beleggingsfondsen’.

Beleggingsfondsen verkopen levert geld op (commissies bij instap en mogelijk bij beheer). Maar dit vergt tevens opstellen van klantenprofielen en op basis daarvan voorzien in geschikte oplossingen. De wetgever laat in feite niet meer toe dat dit gebeurd met een gestandardiseerd eenvoudig aanbod.

• Wil je je als bank beperken en géén adviesfunctie opnemen, dan nog moet je je klant een passend (appropriate) product voorstellen. Maar dit lijkt eerder het concept van een bank die haar klanten als een nummer wil behandelen.
• Van een ethische bank mag je m.i. wat meer verwachten: begeleiden en adviseren rond beleggingen. In dat geval moet het aanbod ook geschikt (suitable) zijn.

Hoe NewB daarbij 1 van de basisregels van beleggen (in voldoende spreiding voorzien) zal naleven is vooralsnog ook een groot vraagteken. Dit gezien 1 van hun belangrijkste steunpilaren (die o.m. de voorzitter leverde), in haar meest recente studie het bestaande aanbod aan duurzame beleggingsfondsen een gemiddelde kwaliteit van 2,8 /100 toekent. Het beste fonds is het énige fonds dat niet gebuisd is. Maar met een 53 /100 kan het toch ook niet echt fier zijn op zijn beoordeling. U kan hierover uitgebreider lezen in ons blogbericht van 23/10/2019.

Op de promoavond mbt. de fondsenwerving deed de NewB-spreker hier erg luchtig over. Hij verwees naar onder meer naar het beleggingsaanbod dat ook door FairFin naar voorgeschoven wordt. Helaas steekt daar geen enkel beleggingsfonds bij. Een toevallige lapsus?

Bescheidenheid gewenst.

Erg bevlogen zijn is zeker geen schande. Maar omdat wie in België zijn hoofd boven het maaiveld uitsteekt gemakkelijk geconfronteerd wordt met zeisen, die willen kortwieken, moet bevlogenheid samengaan met inhoudelijke- en strategische sterkte. En steeds siert enige bescheidenheid.

Een lang en hobbelig parcours.

Het was natuurlijk niet niets om zelf een alternatieve bank te willen opstarten. Het begon reeds in 1982 met de opstart van Netwerk Zelfhulp Vlaanderen, dat er toen ook reeds van droomde een alternatieve bank op te starten.  Al vlug werd dit ambitieus pad verlaten en werd een alliantie met ASLK opgezet en kwam Krekelsparen (spaarrekening) en later AlterVision (ethisch beleggingsfonds) in de markt. Door de schaalvergroting in de bankwereld verdween ASLK in Fortis en na de financiële crisis werd de Fortis groep opgedeeld en kwam het bancaire gedeelte bij BNP Paribas terecht. De relatie tussen Netwerkzelfhulp Vlaanderen dat ondertussen verveld was tot FairFin en haar bank bekoelde. En de bankgroep zette het Krekelsparen stop en liet het AlterVision fonds opgaan in een ander fonds.

Door de financiële crisis was de aandrang om de oude droom van midden jaren ’80 nieuw leven in te blazen aangewakkerd. Al in 2011 werden daar de eerste gesprekken hierrond aangevat. Dat leidde uiteindelijk tot de creatie van coöperatie NewB.

Maar ondanks de geslaagde fondsenwerving, moeten er nog klippen genomen worden vooraleer de erkenning een feit is.

Een potentiële horzel voor  de banksector

Dat de bankwereld zich niet steeds veel gelegen laat aan haar maatschappelijke functie is een feit. De ontsporingen die aanleiding gaven tot de financiële crisis van 2007-2009 toonden dit erg goed aan. Maar ook op kleiner vlak is het perfect mogelijk om tal van vingerwijzingen te geven waar het fout gaat (interne loonspanningen, service-afbouw, financiering van wapenhandel, fossiele brandstoffenindustrie, …). Druk door activisten is gemakkelijker te weerstaan (alhoewel niet op de lange duur) dan klanten te verliezen door een instelling die uitdraagt en bewijst dat het anders kan.

En een sector die in het visier loopt, heeft vaak de neiging om –althans voor de buitenwereld– zelfregulerend op te treden. We zagen het onlangs nog met het Febelfin-label Towards Sustainability.

Een principiële bank met krachtig uitgeschreven waarden en normen én gedragen door een kritisch middenveld zou hier als een kanarie in een koolmijn kunnen (moeten) functioneren. En regelmatig een welgemeende ‘Cut the Crab‘ laten weerklinken. Tenminste als men er zou in slagen op koers te blijven en niet vermalen wordt onder de druk van collega-bankiers en regelgeving.

De val van zelfgenoegzaamheid.

Hard roepen tegen de gevestigde orde zal -in een democratie- steeds kunnen rekenen op de goedkeuring van een gedeelte van de bevolking. Dit is 1 van de redenen waarom populisme (van rechts en links) momenteel zo’n opgeld maakt. Maar vaak kan je het hardst roepen met slogans: zinsneden die goed klinken, maar daarom nog geen voldragen analyse inhouden. De politieke – en financiële realiteit is niet steeds geholpen met zwart-witte polarisatie. De “goeien” tegen de “slechten” is iets voor westerns of kinderfeuilletons. De werkelijkheid is genuanceerder.

In een wereld waar veel financieel analfabetisme heerst bestaat de kans dat NewB zich het aureool van onfeilbaar gaat aanmeten. Gelijktijdig rechter (bv. via haar ledenorganisaties) en partij (als verkoopskanaal) zijn, is een gevaarlijke positie. Al te gemakkelijk lopen goedbedoelende, maar niet van volledige informatie voorziene mensen achter andermans vlag. De stelligheid waarbij NewB zich in de opstartfase profileert tegen de gevestigde bankorde, zorgt er voor dat ze niet veel fouten zal mogen maken. Of er komt een tegenreactie. Misschien niet dadelijk van de klanten, die haar vertrouwen geven, maar van een breder middenveld en of van nu belaagde organisaties.

De NewB-waarden in de praktijk.

Persoonlijk mis ik bij de initiatiefnemers, diverse deelnemende organisaties en particulieren die NewB een warm hart toedragen de intellectuele twijfel. De preek die vanuit de kansel van NewB komt wordt m.i te autoritair over de hoofden verspreid én te gemakkelijk geslikt. De 13 waarden, die NewB als haar richtlijnen uitrolde, werden in de opstartfase m.i. al niet volledig nageleefd. Zo lijken de waarden “Eenvoud” (met beleggingsfondsen?), “Transparantie” (wijzigende opstellingen rond hypotheken en verzekeringen) en “Eerlijkheid” (in wervingscampagne oproepen dat er maar 30 dagen zijn voor de werving en 1 dag voor het verloop ervan aankondigen dat er 5 dagen extra voorzien wordt) precies toch redelijk flexibel.

Het kan allemaal wel zijn dat dit strategische wijzigingen zijn opgelegd door de omstandigheden. Dat het middelen zijn om het doel te bereiken. Maar deze vorm van Machiavellisme neigt toch naar praktijken van klassieke bankiers. Zich aanpassen én overgaan tot de orde van de dag: Business as usual.

—————————————————————————————-

noot:

(*) niets tegen Bart Kaëll natuurlijk. Voor wie zich geschoffeerd voelt, vul gerust een andere naam in.