De zoveelste moeder aller verkiezingen nadert. Politici proberen zich te profileren door  met wereldleiders te pronken (Peeters – Merkel / Di Rupo – Obama) of de panda uit te hangen (De Wever). Alles beter dan hun beleidskaarten op tafel te moeten gooien lijkt het wel. In dergelijke situatie moeten economen en publicisten dan maar de rol van hofnar aantrekken en duidelijk maken dat de keizer geen kleren aan heeft. Of moeten we het hebben over de kiezer die geen kleren aan heeft?

Deze week werd het coverartikel van Trends besteed aan pensioensparen. Het bevat een interview met Jef Vuchelen en Mark Scholliers en draagt de verontrustende opdruk : “De burger zal zijn pensioenprobleem zelf moeten oplossen“. Ware er niet het copyright we zouden het artikel volledig willen overpennen. Het artikel verscheen nav. een boek dat beiden schreven onder de veelzeggende titel “Uw pensioen onder vuur? Vecht terug !” en uitgegeven werd bij Uitgeverij Pelckmans. Het lijkt –want ik heb het nog niet gelezen– er eentje dat recht naar de kern van onze vergrijzingsproblematiek gaat én met een grote urgentie geschreven is. Vandaar wellicht de  agressie in de titel. Tenzij de uitgeverij natuurlijk probeert in te spelen op de tijdsgeest van herdenkingen WO I.

In alle geval suggereert het dat er straks veel bloed in Vlaamse velden zal vloeien. Op het moment dat de bevolking ontwaakt in een pensioenlandschap dat net als de Ijzervlakte ondergelopen is. Vluchten zal dan niet meer kunnen. Het wordt overleven op een morzel kapotgeschoten grond met weinig perspectief op beterschap. En van waar moet de bevrijding dan komen?

Volgens de auteurs is ons wettelijk pensioenstelsel op drijfzand gebouwd. We weten allemaal dat het repartitiestelsel de pensioensbijdragen van vandaag reeds uitgeeft aan de gepensioneerden van vandaag. Er blijft dus niets in de pot zitten. Momenteel wordt reeds 25 % van ons BBP aan pensioen besteed. 10 jaar geleden stellen de auteurs werd ingeschat dat deze situatie zich slechts in 2030 zou voordoen. De reden voor het feit dat de prognoses zo flagrant overschreden zijn, wijten ze aan een combinatie van slecht politiek beleid, de financiële crisis én de tegenvallende groei.

Als we vanuit de huidige situatie naar de wettelijke pensioenen kijken, zien beiden alleen maar maatregelen mogelijk om stelselmatig het pensioen af te bouwen tot een schamel basispensioen. De partijen die zich het meest beroepen op hun inzet voor de sociale zekerheid worden hier neergezet als grote gelijkmakers. Maar het vooruitgangsoptimisme van ‘iedereen beter’ lijkt verlaten en herleidt tot ‘iedereen even arm’. Dit doet erg denken aan de verdiensten van het reëel bestaande socialisme uit de vorige eeuw.  De auteurs zien een ganse rits maatregelen boven het hoofd van de komende generatie gepensioneerden hangen. Maatregelen waarvan niemand vrolijk wordt.

• om het wettelijk pensioen betaalbaar te houden zal de welvaartsvastheid ervan afgeschaft worden én zullen de uitkeringen verlagen
• het pensioenrecht zal losgekoppeld worden van het arbeidsinkomen. Uw vermogen en het rendement ervan zal mee opgenomen worden in afweging tot toekenning wettelijk pensioen
• er komen wellicht tal van fiscale maatregelen op ons af zoals verder optrekken van tarief roerende voorheffing,  optrekken van eindbelasting op groepsverzekeringen, het nationaliseren van private pensioenreserves door de overheid (cfr. wat Polen recent deed) en die reserves niet meer uitkeren bij aanvang pensioen, maar in periodieke rentes

Kortom: de kas is leger dan leeg. We zullen dat met zijn allen moeten uitzweten. In de toekomst krijgt u niet wat u toekomt (op basis van uw solidariteitsbijdragen). Tenzij … u zelf aan de slag gaat. Dit is het terugvechten dat u ook in de titel van het boek aantreft.

Naast het wettelijk pensioenstelsel (de zogenaamde de eerste pensioenpijler) waarvan hierboven reeds geschetst werd dat dit niet houdbaar blijft, zijn er andere stelsels pogingen om aan bijkomende pensioenopbouw te doen.

Via groepsverzekering, IPT, VAPZ kunt u in uw beroepssituatie aan pensioenopbouw doen. Dit is de zogenaamde 2e pensioenpijler. Deze is nog niet algemeen ingevoerd (zeer veel arbeiders, bedienden of zelfstandigen hebben daar hetzij géén, hetzij weinig rechten in opgebouwd).

Of u kan ook individueel aan pensioensparen doen. Dit via pensioenspaarfonds of pensioenspaarverzekering en voor wie geen hypotheek lopen heeft ook via langetermijnsparen. Deze individuele vormen worden momenteel door de overheid fiscaal gestimuleerd en worden gemeenzaam de 3e pensioenpijler genaamd.

Beide auteurs suggereren dat zowel de 2e en 3e pensioenpijler opnieuw tegen het licht moet gehouden worden. Ze verwachten rond deze systemen niet alleen fiscale repressie (beperking fiscale aftrek / hogere eindtaxatie). Ze pleiten er ook voor om minder op zekerheid te spelen (via het verzekeringsprincipe dat veelal in die stelsels ingebouwd is, moet er kapitaals- en opbrengstgarantie zijn en daarom moet er zeer voorzichtig belegd worden. Maar voorzichtig beleggen in tijden van lage rente staat gelijk aan behalen van on-interessant rendement). Ze trekken duidelijk de kaart van pensioenfondsen, die inzetten op de lange termijn en daardoor meer in aandelen beleggen. Weliswaar heb je hier ups & downs, maar gemiddeld haal je daar toch hogere rendementen mee. En juist die rendementen heb je nodig om significant hoger pensioen te kunnen opbouwen.

Verder pleiten de auteurs ook voor een doorgedreven do-it-yourself opstelling van de burger. We zouden allemaal wat meer met onszelf in de toekomst moeten bezig zijn en wat minder met selfies in het heden. Wie de analyse van de situatie doornam, moet immers door naar de volgende fase: hoe kunnen we dit remediëren? Wat kunnen we doen om dit ongunstig toekomstbeeld te ontmijnen? De oplossing die zij naar voor schuiven is een individuele. Zeker,  er zijn andere denkpistes ter beschikking en ook daar wordt over gepubliceerd. Denk maar aan de opstelling van Gilbert De Swert (ACV-ideoloog), die het pensioenspook totaal overroepen vindt en op de natuurlijke demografie en de overheid rekent om via andere beleidskeuzes en taxatie het pensioenprobleem te ontmijnen. Maar hoeveel vertrouwen kan je hebben in een politiek systeem waarbij de meerderheid vooruitdenkt tot de volgende verkiezing en belangrijke problemen steeds voor zich uitduwt?

De auteurs roepen op om slim aan pensioensparen te doen. En dit via de zogenaamde 4e pensioenpijler. Dit zijn alle investerings- en beleggingssystemen die de burger kan gebruiken om los van fiscale cadeaus zelf aan vermogensopbouw te doen. Om dit te doen raden de auteurs aan om te kiezen voor het lange termijn perspectief.

Ze zien dan ook vooral hun heil in de keuze voor aandelenbeleggingen .Ze beseffen ook wel dat dit géén gemakkelijke boodschap is. Te meer omdat deze ook nog eens door de overheid zelf tegengewerkt wordt. Immers in het kader van de consumentenbescherming zijn reglementeringen als MiFID opgezet. En die drijven de mensen massaal  naar defensieve- en dus vastrentende beleggingen. Het type beleggingen dat juist erg weinig rendement genereert. Voor de gemiddelde Belg lijkt het moed te vergen om tegen die voorzichtigheidsconsensus in te gaan

Omdat individuele stock-picking voor de meeste mensen niet weggelegd is, adviseren ze om te spreiden én voor beleggingsfondsen te kiezen. Daar gebeurt de keuze van de onderliggende investeringen normaal gezien toch door mensen die meer van economie of beleggen afweten. En natuurlijk mag men niet blind zijn voor de risico’s aan volatiliteit die gepaard gaan met investeren in aandelen. Zelfs beleggingsfondsen zijn niet immuun aan hoge negatieve schommelingen. Maar in een moderne beleggingsopvatting kan je die neerwaartse pieken ook tegengaan. Dit door bijv. in stop-loss mechanismes te voorzien. Wie gaat voor een lange termijn en kiest voor Buy & Hold, hoeft niet echt wakker te liggen van schommelingen als er benedengrenzen onder zijn belegging getrokken worden.

Het artikel van Vuchelen en Scholliers sprak mij alvast erg aan. Met onze werking rond ethisch beleggen hebben we immers al herhaaldelijk op dezelfde nagel geklopt als de auteurs doen. We hebben dan ook oplossingen te bieden voor wie eigenhandig zijn pensioenpakket bij elkaar wil naaien. Ons 4e pijler-aanbod probeert uw eigen toekomst te beveiligen en houdt daarbij ook rekening met de toekomst van anderen door in te zetten op duurzaamheid. De 3-P van People, Planet & Profit kan je immers ook respecteren in je eigen pensioenopbouw. En dit vanaf € 104/ maand.

Ik schrijf deze bijdrage nadat ik teruggekomen ben van een lezing over de psychologie van de belegger. Daar werd stilgestaan bij de Behavioural Finance Theorie, uitgewerkt door Daniel Kahneman & Nobelprijswinnaar economie Vernon Smith. In deze beleggingstheorie wordt de nadruk gelegd op enkele belangrijke emotionele – en cognitieve vooringenomenheden waarmee we allen behept zijn. De feilbaarheid van ons denken dus. Eén van deze valkuilen wordt de Confirmation Bias genaamd. Dit is de onbewuste drijfveer dat we als mens én als beleggers steeds op zoek gaan naar bevestiging van onze eigen overtuiging. De hardnekkigheid waarmee het besproken artikel van Trends zich in mijn hoofd vastbeet, zou dus wel eens een goed voorbeeld van deze theorie kunnen zijn.

Wat mij betreft steekt er veel wijsheid in wat de auteurs in het interview vertellen 😉 . Voor wie er ook zo over denkt, is het een ferme wake-up call.