Terwijl onze politiek wereld gedomineerd werd door de tranen van een afscheidnemende CD&V-minister Joke Schauvlieghe, wier arm omgewrongen werd om in naam van de partijbelangen én met het oog op de komende verkiezingen het klimaatthema niet in het gezicht te laten ontploffen, konden we in de krant in een achterafhoekje vernemen dat Bernard Lietaer overleden was.
De geboren West-Vlaming was de laatste tijd een beetje uit de financiële actualiteit verdwenen. Of had zich zelf er wat uit teruggetrokken. Dit laatste is alvast de indruk die je krijgt als je naar diens website surft. Niet onlogisch voor wie het tegen een kanker dient op te nemen.
Hij kende de geldmarkt van binnenuit.
Hij was meer dan 40 jaar actief in de financiële wereld. Zo werkte hij een tijdje bij de Nationale Bank van België, waar hij verantwoordelijk was voor de invoering van de ECU, een rekeneenheid gebaseerd op een korf munten uit de diverse Europese lidstaten. De ECU kan gezien worden als de voorloper van de euro.
Wie in het centrum van de financiële markt of haar regulators zit, heeft vaak de neiging om automatisch naar het midden op te schuiven (zeer voorzichtig te zijn om geen forse bewegingen te provoceren) of om de taal van de macht te gaan spreken (er automatisch van uitgaan dat de “macht en invloed” hebben gelijk staat met “gelijk” hebben). De functie maakt de man, weet je wel.
Maar dit was niet zo bij Lietaer. Door zijn verblijf in de cenakels van de financiële wereld, zag hij dat aan de achterkant van een mooi gepresenteerd breiwerk zich een gevaarlijk broddelwerk aftekende. Meer bepaald was hij ervan overtuigd dat uniforme officiële geldsystemen ( € of $ gestuurd door centrale bankiers als ECB en FED) wankel zijn en problemen creëren.
Pleidooi voor complementaire munten.
Hij hechte een groot belang aan de aanwezigheid van aanvullende muntsystemen. Hij had de meeste ervan geïnventariseerd (+ 2.600 in 2001) en geloofde dat ze een grote toekomst voor zich hadden. Hij schreef er zijn standaardwerk The Future of Money: Beyond Greed and Scarcity over. U kan het hier digitaal lezen in de hertaling van Filip Galle.
Naast een visie op ons financieel systeem (en enkele scenario’s over wat er zou kunnen gebeuren als dit systeem ineenstortte), bood hij ook een alternatief waarin complementaire munten (*) (zoals LETS , de WIR -Bank of de Gentse Torekes) hun nut bewezen om behoeften te bevredigen die binnen het officiële geldsysteem niet ‘betaalbaar’ waren.
Na de financiële crisis in 2008 -2011 bleek zijn ster serieus gerezen. Omdat hij blijkbaar toch visionaire inzichten had.
In 2012 publiceerde hij als co-auteur ook nog Money and Sustainability- the Missing Link, een uitgave van de Club van Rome. Hierin werd -nogmaals- gesteld dat het huidige monetair systeem inherent onstabiel en destructief is. Het rapport beschrijft 145 bankcrisissen, 208 monetaire crisissen en 72 schuldencrisissen van overheden. De Griekse crisis die toen uitgebarsten was, was op dat moment gewoon de laatste in een rij van 425. Ook toen werd de oplossing gezien in het creëren van complementaire valutasystemen, die de schaduwkanten van de officiële bankenschuld zouden compenseren. Hierdoor zou er aandacht kunnen blijven zijn voor gezondheidszorg, onderwijs, klimaatverandering, werkgelegenheid, …. zelf al torst een land/regio een quasi ondraaglijke officiële schuldenlast.
Ons monetair systeem is niet duurzaam.
De uniforme ‘soberheid’ (lees: besparingen) welke opgelegd werd door de Trojka onder het mom van ‘wie zijn gat verbrandt, moet maar even op de blaren gaan zitten’, was typisch voor de houding van het ‘officiële’ monetaire systeem.
Dit laatste is echter een systeem dat echter onhoudbaar is door 5 kenmerken:
- de praktijk van bankleningen veroorzaken opeenvolgende boom (sterke groei) en daarna bust (ineen klappen) golven.
- de discounted cashflow methode die bij investeringen gebruikt wordt leidt tot te veel kortetermijndenken.
- samengestelde rente legt verplichte groei op én dit in een eindige wereld.
- positieve rentetarieven concentreren de rijkdom aan de top én verarmen de meesten. Dit bedreigt de democratie omdat dit steun voor anti-democratische partijen uitlokt.
- De cijfers laten ook zien dat sociaal kapitaal uitgehold wordt. Dit vooral in de geïndustrialiseerde landen. Uit studies blijkt dat geld de neiging heeft om zelfzuchtig en niet-collaboratief gedrag te stimuleren.
De stem van Lietaer werd gehoord door een gedeelte van de NGO- & syndicale wereld (net als die van Piketty, die ook publiceerde over de ongelijkheid die kapitaal veroorzaakt). Het is dan ook geen toeval dat organisaties als FairFin in hun werking aandacht besteden aan complementaire munten of dat NewB zich durft inspireren aan de coöperatieve Wir bank.
Lietaer was voorzitter bij Bancor. Een Zwitserse stichting die zich inzet om cryptomunten te verhandelen. Het zijn zij die zijn overlijden bekend gemaakt hebben.
Tegen het pensée unique.
Met ethisch beleggen delen wij een groot stuk van de analyse die Lietaer maakt van de financiële sector én haar rol in de samenleving.
We zijn echter niet voldoende economisch geschoold om in te schatten in hoeverre zijn alternatief -complementaire munten – een oplossing in zich kan dragen.
De kleinschaligheid ervan (LETS, Torekes) maar ook de anonimiteit, welk ander crimineel gedrag kan uitlokken (o.m. witwassen) of het speculatief kantje dat er kan aanzitten, manen ons aan tot wat voorbehoud.
Maar dit neemt niet weg dat een origineel denker in de financiële wereld opgehouden heeft zijn wijsheid over ons uit te strooien. En er zijn er al zo weinig die buiten de lijntjes kleuren.
(*) U kan hier een uit het Engels vertaald interview lezen over zijn visie op de functie van complementaire munten. Let wel: dit interview is 22-jaar oud en gaat dus niet in op recente ontwikkelingen. Met dank aan Filip Galle.