Deze week werd bekend dat BNP Paribas Fortis per 01/01/2014 afscheid neemt van 2 producten, die mee vorm gegeven hebben aan het insijpelen van het ethisch besef rond sparen en beleggen in België. Met name de Krekelspaarrekening wordt uit productie genomen. En ook wordt het beleggingsfonds AlterVision stopgezet.

Sinds 1984 was Krekelsparen zowat het breekijzer waarmee het toenmalige Netwerk Zelfhulp Vlaanderen (NZV) spaargelden voor de ASLK verzamelde. Naast een commissie op dit verzamelde spaargeld (niet alleen voor NZV, maar ook voor andere sociale- of culturele organisaties die geld inzamelden) was er ook het engagement van de bank om met het ingezamelde geld geen vieze dingen te doen.

14 jaar later werd het beleggingsfonds AlterVision in de markt gezet. Dit voor mensen, die dezelfde principes genegen waren maar liever belegden in plaats van te sparen. Het betrof in feite een eenvoudig gemengd fonds (50 % aandelen en 50 % obligaties) geschikt voor de gemiddelde belegger. De ethische kwaliteit van de belegging werd bewaakt door Ethibel, een Belgisch screeningsbureau. Vergelijk dit -kort door de bocht- met wat de meer gekende ratingbureau’s als S&P doen (of niet doen -zo leerde ons de financiële crisis- ;-( ) voor kredietwaardigheid.

Sinds 1984 / 1998 is er natuurlijk erg veel gebeurd in de wereld en het hing al een tijdje in de lucht dat de wegen van de erfopvolgers van de initiatiefnemers en die van de erfopvolgers van de bank ooit uit elkaar zouden gaan.

Enerzijds is het oorspronkelijk doelpubliek van die producten geëvolueerd. Het kluwen van niet – of amper gesubsidieerde kleinschalige initiatieven in de sociale en culturele sector, dat dreef op vrijwilligerswerk, gewetensbezwaarden, BTK’ers en  DAC’ers  met sporadisch eens een vrijgestelde is hetzij verdwenen of hetzij inmiddels sterk geprofessionaliseerd. Zeer veel tomeloos engagement is ook onder invloed van de tijdsgeest, waarin individualisme en eng economisch rendabiliteitsdenken opgeld maakten verdampt. Wat uiteraard niet wil zeggen dat er geen vrijwilligers meer zijn of geen engagement meer is anno 2013. Maar het profiel (zeg maar oneerbiedig en onterecht veralgemenend: de geitenwollensokkendrager) van de oorspronkelijke doelgroep is toch veranderd in de voorbije 30 jaar.

De term “Krekelsparen” alleen al ademt de geur van lang vervlogen tijden. Ik kon niet direct achterhalen wat de oorspronkelijke betekenis was die aan dit begrip gegeven werd. Bij deductie vermoed ik dat het hier een allusie is op de fabel van de krekel en de mier  van Jean de La Fontaine. De mier die alleen maar bezig is met noest werken en alles oppotten , terwijl de krekel ook aandacht heeft voor minder economisch gerichte activiteiten en vergeet dat zijn dynamisch en interessant leven ook financieel onderbouwd moet worden.

Maar niet alleen het doelpubliek is veranderd. Ook de bemiddelende promoteren zijn dit. Netwerk Zelfhulp Vlaanderen werd Netwerk Vlaanderen en later nog FairFin. Een organisatie die zich inzet om anders om te gaan met geld en vooral de banken en hun werking in het vizier hield. Deze kritische ingesteldheid zal zeker niet altijd welkom geweest zijn. Een luis in een pels wordt nu eenmaal niet vlug gekoesterd.

Zeker nu -na de financiële crisis- Fairfin 1 van de trekkers was om tot een nieuwe coöperatieve bank (NewB) te komen (en dus een rechtstreekse concurrent wou worden van de bank waarmee ze oorspronkelijk in zee gegaan was) was er een grote spagaat gekomen tussen de belangen van de promotor én de leverancier van de financiële producten. Het kan niet anders of de bank zal af en toe gedacht hebben: men bijt in de hand die hen voedt.

De evolutie, die Réseau Financement Alternatif (RFA) onderging -zowat de Franstalige tegenhanger van FairFin- is mij minder gekend. Ook zij hebben het aanbod lang gepromoot, maar zijn zeker de laatste tijd erg kritisch naar het bankwezen. Tevens werken ze zelf actief mee aan de oprichting van NewB. De directeur van NewB, Bernard Bayot, is trouwens ook directeur van RFA.

Verder mogen we ook niet vergeten dat de bank zelf ook een aantal keren verveld is.  De gezapige sociale overheidsbank ASLK werd in de golf van bancaire schaalvergroting, die zich ontrolde in de aanloop naar de invoering van de € en de verdere Europese integratie gekoppeld aan de Generale Bank. Een bank die toch eerder geassocieerd werd met industriëlen en grootkapitaal. De uitdrukkelijke sociale profilering van de ASLK verdween reeds een beetje in de nieuwe entiteit van Fortis. Het is dan ook niet verwonderlijk dat ethisch verantwoorde alternatieve spaar- of beleggingsproducten in die fusie nog meer naar de marge verdwenen. Zeker toen Fortis midden de jaren 2000 vol hybris groeidoelstellingen van + 10 % ROI / jaar neerzette en daarvoor -wat we nu weten- onverantwoorde risico’s nam.

Als een Icarus, die zijn vleugels verbrande is het Belgische bankgedeelte van Fortis dan ook in buitenlandse handen geploft. Nu de bank voor een prikje opgepikt werd door BNP Paribas is de beslissingsstructuuur zelf volledig naar Parijs verschoven. Je ziet van hier dat dit tot verdere marginalisering van Krekelsparen en AlterVision geleid heeft.

In de grote internationale geldpot is een spaarproduct waar 8.000 klanten (volgens de kranten) of 11.000 (volgens bankwoordvoerdster Hilde Junius)  met ongeveer € 80.000.000 aan inleg niet echt belangwekkend. Ook AlterVision met zijn beheerd vermogen van +/- € 33.000.000 is er niet echt 1 van de centrale producten.

In het kader van rationalisatie én kostenbesparing is standaardisatie en focus op kernproducten nu eenmaal een weg die vele bedrijven kiezen. En dan wordt er wel eens gesnoeid. Dat men in die fase gelijktijdig ook eens kijkt of men niet beter van het morrend volk af is en verder doet met hen wiens neuzen in dezelfde richting staan is dan een cynische Quick Win die men mooi meeneemt.

In die zin is het de vraag of het strategisch wel verstandig was van o.m. FairFin om zelf zo hard te roepen en op de strepen te staan mbt. het beleid van BNP Paribas Fortis. Zo verscheen eind vorig jaar nogal wat kritiek op de moederbank.

Moedig en consequent? Zeker! En ook goed voor de eigen profilering. Maar in onderhandeling naar een vergelijk als kleine David al met stenen beginnen gooien naar Goliath zal door deze laatste wellicht niet gesmaakt zijn.

Tot slot mag ook de invloed van regelgeving en de overheid in dit geheel niet vergeten worden. In het kader van de strijd tegen de banken én voor de consument zijn in België tal van maatregelen genomen:  o.m. verplichting om intresten op rekeningen per trimester uit te keren (in voege vanaf 01/10/2013) en ook de sanering in wildgroei van spaarrekeningen. Hoewel deze maatregelen elk op hun beurt zin kunnen hebben, werkt het geheel toch vooral op de kostenstructuur van de bankinstelling (denk aan informatica-aanpassingen, verzendkosten, …).

En te samen met de strengere controles (Basel III,Compliance-verplichtingen, MiFID-richtlijnen,…) voelen veel banken nu dat de overheid zich als een mierenneuker gedraagd. Een beetje zoals de bankklant momenteel zijn bank ervaart, die hem te pas en te onpas allerlei nieuwe documenten voorlegt ter ondertekening.

Een bank of een overheid mierenneuker noemen is misschien wel wat puberaal, maar sinds er rechtspraak is dat je dat zelfs straffeloos van een agent kunt zeggen, jeukt het toetsenbord om dat toch eens uit te proberen.   En het loopt perfect  in de lijn van onze fabel van de La Fontaine.

Wat zal er nu gebeuren met het spaar- en beleggingsgeld dat via Krekelsparen of AlterVision verzameld werd?

De promotoren zullen wellicht pogingen ondernemen om het onder de eigen invloedsferen te houden. Uit persartikelen leren we dat Triodos Bank, VDK en ook de nog niet erkende NewB als alternatieven voorgesteld worden

BNP Paribas Fortis rekent er wellicht op dat een groot gedeelte van het geld uit pure luiheid of door klantenbinding / koppelverkoop toch naar eigen niet- ethische spaarrekeningen of beleggingsfondsen zal vloeien.

En als er al wat wegvloeit? Wat dan nog! BNP Paribas Fortis zet genoeg andere kanalen in om dit verlies door aanwinsten elders te compenseren. Denk aan de lancering van Hello Bank ! enige maanden terug.

We gedenken met dit artikel de pioniersrol van Krekelsparen en zullen het fonds AlterVision wat we met Ethisch beleggen ook via een Luxemburgse verzekeraar konden aanbieden uit ons aanbod schrappen. Maar er blijft nog genoeg variatie over voor wie ethisch wil beleggen. Daar maken we ons voorlopig geen zorgen over.

We leren uit dit alles dat de wereld evolueert en dat niets het eeuwig leven heeft. Zelfs een product waar toch een pak mensen jaren geleden warm voor liepen én dat nog steeds een bepaald kapitaal vertegenwoordigd kan op de schop gaan. De kosten voor verdere commercialisering zullen wellicht niet opgewogen hebben tegen de baten van de schrapping. Een uitgeleefde jas hangt vaak nog een tijdje in de kast, vooraleer hij bij een bepaalde schoonmaakopstoot toch eens naar de kringloopwinkel of het containerpark verdwijnt.

En de illusie dat grootbanken echt werk willen maken van maatschappelijk verantwoord sparen of beleggen waren we toch al kwijt.

Wie dit toch wil doen vindt zelf wel andere kanalen.

PS: in ons archief vind je in maart 2013 beschouwingen over NewB en in mei 2013 een visie over Hello Bank!